Santiago Cirugeda arkitektoa Donostian izan zen Artelekuk antolatu eta Etxeberria Kooperatibak koordinatutako Labitaciones tailerrean esku hartzen. Eskaini zuen hitzaldian arkitekturaren gainean dituen ideia eta kontzepzio bereziak azaltzen saiatu zen.



“Jendeak zu definitzeko erabiltzen dituen hitzek ez dute gehiegi balio, garrantzitsuena norberak bizitzaren aurrean daukan jarrera da”, hitz horiekin hasi zuen Santiago Cirugeda arkiteko sevillarrak bere hitzaldia. Bere iritzian norberaren bizipen pertsonalek garrantzia itzela dute ondoren egiten den lanean. Egiten dugun gauza bakoitzak badu bere zergatia, zerbaiten aurrean dugun erreakzioa baino ez da bere ustean. Santiago Cirugedaren kasuan, Sevillako arkitektura eskolan ikasle zeneko garaiek erabat markatu dute bere ibilbidea. Bere hitzetan, Sevilla gabezia handiak dituen hiria da, eta hori areagotu egiten da irakaskuntzan.

Berak eginiko lehen arkitektura proiektuak eskolan esaten zizkioten gauza zenbaiten aurrean erreakzioak zirela esan zuen. “Eskolan kontatzen zizkiguten gauza askok ezinegona sortzen zidaten eta orduan eginiko esperimentuak klasean entzun eta ikusitakoaren aurkako bizi-suminaldiak dira”. Erreakzio horien lehen erakusgarria arkitektura eskolaren egoitza batean eginiko bizilekua da. Hilabetez egon zen bertan bizitzen, Arkitekto Kolegioari baimena eskatu eta hitzarmena sinatu ostean. Santiago Cirugedak ordu hartan ingenuitate maila handiarekin jardun zela esan zuen, baina bizi-energiak bultzatuta egin zuela. “ Inguru txikiak sortzeko beharra neukan. Objektuak sortzen nituen euren barnean gordetzeko. Ingurua neureganatu, pertsonalizatzea zen lortu nahi nuena”, azaldu zuen. Modu horretako esperimento asko egin zituen garai hartan, baina azkenean ustekaberik sortzen ez zela ikusita aspertzen hasi zen eta kalean egiten saiatzea erabaki zuen. “Ezin da kalean gertatuko dena aurreikusi, ezin duzu kontrolatu. Inoiz ez duzu asmatuko zer gertatuko den, beti erratuko zara”, esan zuen.

Kalean egin zuen lehen proiektua Aita San Bernardo auzunean egin zuen. 30.000 familia bizi dira bertan eta auzotarrak oso ongi antolatuta daude elkarte eta talde ezberdinetan. “Orain zazpi bat urte Udalak auzune osoa eraistea aurreikusten zuen hirigintza proiektua egin zuen, eta auzotarrek zerbait egitea galdegin zidaten. Nik eurek berez bazuten indarra kanalizatzea baino ez zela egin behar pentsatu nuen eta hori nola lortu pentsatzen jarri nintzen”. Estrategia ludiko eta ikusgarria burutu zuen; San Bernardoko auzotarrek auzunea berritzeko urte batzuk lehenago plazaratu zituzten lau proposamen argiekin marraztea otu zitzaion. “Egi bihurtuz gero hartuko luketen eremua eta izango luketen itxura argiekin marraztu genuen. Auzotar askok esku hartu zuten zeregin horretan eta sekulako oihartzuna izan zuen ekimenak”. Hala ere, hirian piztu zen eztabaida handia izan bazen ere Udalak bere asmoa bururaino eraman eta San Bernardo eraitsi zuen oso-osorik.

Esperientzia hark lur jota utzi zuen, eta bakarrik lan egiteko erabakia hartu zuen. Udal ordenantzak aztertu eta horiek uzten zituzten zirrikitu legalak baliatu zituen bere hurrengo bi proiektuak gauzatzeko. Biek Sevillan dauden gabeziak agerian ipintzeko helburuarekin gauzatu zituen. Lehenak haurrentzako ziburik ez dagoela hiri osoan salatu nahi zuen. Horretarako kale bazter batean eskonbrera bat ipini zuen horiek kokatzeko bete behar diren agindu guztiak aztertu eta gero. Egitura horren gainean ipini zuen haurrentzako zabua eta sekulako arrakasta izan zuen.
Azkenean udaltzainak azaldu omen ziren hori ez zela legala esanaz, baina udal ordenantza aztertu ostean ezin zutela zigortu konturatu ziren.

Bigarren proiektua etxe birtuala izan zen. Aurrekoaren antzeko oinarriaren gainean etxe itxurako egitura altxa zuen. “Proiektu honekin bitxikeria bat ere gertatu zitzaidan. Auzuneko haurrek txartelak saldu baitzituzten egitura hartan antzerki ikusgarria egingo genuela esanaz. Hitzartutako orduan jendea hurreratu eta gezurra zela ohartu zirenean sekulako iskanbila sortu zen. Kalearen kontuak!”.
Urtebete beranduago egin zuen hurrengo proiektua. Aldamioen ordenantza hartu zuen oinarri bezala etxebizitza baten aurreko aldea itxuraldatzeko. “Teknikari batek eginiko txostena aurkeztu beharra dago Udalean eta nik fatxada margotzeko lizentzia eskatu nuen. Hori arrazoitzeko SC neure izenaren inizialak marraztu nituen horman”. Lau hilabetez egon zen aldamioa bertan ipinita. Epe horren ostean zuriz margotu behar izan zuen horma, baina aurrez berdez margotuta zeuden hizkiak oraindik ere nabari dira antza. Proiektu honek komunikabideetan oihartzuna izan zuen, hori gauza ona dela uste du Santiago Cirugedak, “baina nik beti eskatzen dut arteari eskainitako orrietan baino gertaerenetan azaltzea horrela jendeak deitu egiten baitu eta informazioa eskatzen baitute”.



Sevillako alde zaharrean kokatutako eraikin baten gainaldea gela berriak egiteko okupatzea izan zen hurrengo ekimena. Horrelako egiturak altxatzea legez kanpokoa izanda gauez eta soinurik atera gabe aritu ziren lanean urtebetez. Santiago Cirugedaren iritzian ez dago hori baina poz handiagoa eman dion lanik. Poliki-poliki lagunen artean eginiko bizilekua eraikitzea lortu zuten. “Azkenean komunikabideetan salatu beharra izan nuen, eztabaida pizteko. Kontu handiz atera genuen argazkia, bizilekua non dagoen inork jakiteko modurik izan ez dezan.

Ezpazio horiek bizitzeko baliatzea zilegia iruditzen zait, nik uste dut badagoela hori arautu eta espekulatu ez dadin neurriak hartzeko modua, baina beste gauza askotan bezala borondatea falta da”, esan zuen.

Gero eta ezagunago bihurtu zen arkitekto sevillarraren lana eta arte foroetatik deitzen hasi zitzaizkion. Alor horretan egin zuen lehen lana Calaf herrian egin zuen proiektua izan zen. Azaldu zuenaren arabera bertako agintariek Sevillan egin zituen lanen antzekoa burutuko zuela uste zuten, “baina nere ohiko lan prozedurari jarraituz Calaf-en gabezia edo arazoak aztertzen hasi nintzen eta orduan topo egin nuen uranioaren kontuarekin”. Calaf-en aspaldidanik zabaldua zen herrian uranioa zegoela zioen zurrumurrua. Inguruko beste tokietan baina leuzemia eta kantzer kasu kopuru handiagoa zegoen eta herritarren artean ezinegona sortzen zuen kontua zen. Horrekin guztiarekin jabetuta, Santiago Cirugedak arkitektura eta artea uztartu behar zituen proiektua gauzatzeko Udalak eman zion dirua uranioaren gaineko ikerketa egiteko baliatzea erabaki zuen. Prozedura administratiboa jarri zuen abian gai horren inguruko informazioa eskatzeko; berak hasitako bidea Calaf-eko familia batek jarraitu zuen eta azkenik zurrumurrua egiaztatzea lortu zuten. “Niretzat sekulako esperientzia izan zen, baina bertako agintariak sekulako iskanbila sortu zuten hura ez zela artea argudiatuta. Nik arazo konkretuak oinarri hartuta egiten dut lan, eta Calaf-en uranioaren afera zen herritarren kezka nagusia”, azaldu zuen arkitektoak.

Calaf-en bizi izandakoaren ondoren kalera itzultzea erabaki zuen. Sevillan bera bizi zen auzunean orduantxe pil-pilean zegoen gai bat baliatu zuen horretarako. Udalaren aginduz auzunean lanak egiten ari ziren, baina auzotarrak ez ziren batere ados udal agintarien erabakiarekin eta eztabaida bizia zegoen kalean. Bertakoek laguntza eskatu zioten arkitektoari eta honek baietz erantzun zien. “Zerbait egiteko galdegin zidaten eta ni bertakoa izanda nola esan ezetz! Zortzi mila pezeta eman zizkidaten proiektua gauzatzeko. Azkenean zuhaitz batean bizileku txiki bat paratu genuen eta bertan hamabost hilabetez txandaka-txandaka norbait bizi izan zen etenik gabe”. Denbora horretan lanak geldituta egon ziren eta azkenean auzotarrek egitura eraitsi beharra zegoela erabaki zuten. Santiago Cirugedak bere desadostasuna agertu bazuen ere, gehiengoari jaramon eginaz egitura desegin zuten, “eta nik pentsatzen nuen bezala, beste behin, agintariek gure kolkotik barre egin zuten. Egitura eraitsi eta egun batzutara lanak berriro abian jarri zituzten”.



Artearekin zerikusia izan behar zuen bigarren lana Alcorcón-eko Udalak eskatu zion. Ordu hartan indarrean jarri berria zen Botiltzarraren legea eta arkitekto sevillarrak nahikoa eztabaidarik ez zela izan uste zuen, horregatik bere proiektuak lege hori hartu zuen oinarri. Alcorcón-eko Udala Partido Popularrak zuzentzen du eta hori baliatu zuen salaketa egiteko. “Botiltzarraren legea aztertu nuen eta herriko jaietan kalean edateko debekurik ez dagoela ohartu nintzen. Orduantxe erabaki nuen proiektua burutzeko egunak jai eguna behar zuela izan eta halaxe egin nuen”. Ehun mila pezetako aurrekontua zerbeza erosten gastatu zuen eta kalean gurditxo batzuetan jarri zuen 1971ko argazki baten alboan. Argazkian herriko gazte koadrila bat kalean edaten agertzen zen. “Kalean igarotzen zen jendea argazkiari begira geratzen zen, ezagunen bat agertzen ote zen ikusteko; nik orduan zerbezatxo freskoa eskaintzen nien eta solasean ematen genuen tartetxo bat”.
Orduan ere nahikoa eztabaida sortu zen proiektuaren inguruan, baina herritarren artean arrakastatsua izan zen.



Hurrengo ekimenak ere oihartzun zabala izan zuen komunikabideetan. Orube bat okupatu zuen Santiago Cirugedak eta bertan bizilekua eraiki. “Helburu nagusia orube horien funtzioaren inguruko eztabaida sustatzea zen. Sevillan sekulako orube pila dago ezertarako erabiltzen ez direnak. Nik bizilekua eraiki nuen bertan, guztiz legala, udal ordenantzak jarraituz”. Udalaren erreakzioa nahikoa bitxia izan zen, eurekin elkarlanean proiektu garrantzitsua burutzeko proposamena luzatu zion: Askatasun plaza eraikitzea. Sevilla sarreran, AHTren alboan enparantza handi bat egiteko asmoa zuen Udalak. “Nik bakarra egin beharrean ehun egiteko aukera zegoela azaldu nien, horretarako orube hutsak baliatuta”. Udalak hitzarmena sinatu zuen baina ez orubeen erabilera zehazten duen ordenantza berria eta une honetan proiektua geratuta dago.

Hala ere, bien bitartean Santiago Cirugeda ez da gelditu. Gurasoen etxean, zazpi solairuko eraikinean, etxebizitza berria egin zuen. Solairu bakoitzean bizilagun bati gela bat alokatu zion, hitzarmenak ere sinatu zituen guztiekin. Urrats hori egin ondoren patioetan tunelak eraiki zituen legez alokatu zituen espazio guztiak komunikatzeko.

Eraikinaren gainaldea ere okupatu zuen nahiz ilegala izan, “oso laguna dudan abokatu batekin aztertu nuen alokairuaren legea eta berak lagunduta sinatu genituen gurasoen eraikineko bizilagunekin hitzarmenak. Terraza okupatzea legez kanpokoa zela banekien baina tramitazioak luze joko zuela jakin nuenean ez nuen bi aldiz pentsatu. Sei hilabeteko epean okupatzeko aukera bagenuen, zergatik ez egin?”, azaldu zuen.

Egun proiektu handiago eta garrantzitsuagoetan esku hartzen ari da Santiago Cirugeda. Jesus Quintero kazetariarekin batera Sevillako eraikin zahar bat berriztatu nahian dabil. “Sevillako auzune txiro batean dagoen erakin zaharra da. Guk berriztatu eta birziklatu egin nahi dugu. Eraikin industriala da, baina hogei urte daramatza hutsik. Sormenarekin harremana duten ekintzak egiteko baliatu nahi dugu”. Udalarekin negoziatzen hasiak dira, zer gertatzen den ikusi egin behar.